Strawiński. Geniusz muzyki i mistrz wizerunku - Ch. Joseph

Przeczytałam tę książkę i teraz czuję, że muszę ochłonąć, jak po spotkaniu z bardzo interesującym i jednocześnie absorbującym człowiekiem. Biografia Igora Strawińskiego autorstwa Charles’a M. Josepha zatytułowana Strawiński. Geniusz muzyki i mistrz wizerunku wyrwała mi kilka wieczorów, odebrała chęć na inne książki i sprawiła, że w mych uszach, pomimo ogarniającej mnie ciszy towarzyszącej skupieniu nad książką rozbrzmiewała, i nadal rozbrzmiewa muzyka. Ba! Ta książka cała jest muzyką, symfonią i baletem w jednym. Świętem wiosny i świętą wiosną. I nie dlatego, że opisuje życie i twórczość genialnego kompozytora, i że napisał ją muzyk (uczeń Sulimy Strawińskiego – syna Igora) ale dlatego, że napisana jest w sposób przypominający zapis łatwo wpadającego w ucho utworu (tu ukłon dla tłumacza – Aleksandra Laskowskiego – za genialne odnalezienie się w tych wszystkich muzycznych niuansach!).

Strawiński – geniusz nie tylko muzyki, ale i kamuflażu urodził się w niewielkim rosyjskim mieście, wyemigrował jednak końcowo do Ameryki, aby – już za życia - stać się przedmiotem sporów dwóch wielkich mocarstw o prawo do „własności” i dumy z jego talentu. Namaszczony muzyką od dzieciństwa – ojciec śpiewak operowy – nie mógł nie wstąpić na tę ścieżkę. Pomimo studiów prawniczych pozostał wierny wychowaniu i doświadczeniom z dzieciństwa. Ten wrażliwy człowiek, którego pełna charakterystyka (zakładając, że to, co jest dostępne biografom oraz muzeom może zostać uznane za pełną wiedzę na temat kompozytora) może zamącić w głowie. Sam o sobie (Strawiński) wypowiadał tak sprzeczne opinie, że właściwie fakt, czy dostęp do jego „życia” mamy pełen, czy nie niewiele zmienia w poznaniu tego człowieka.

„Strawiński to towar, który trzeba sprzedać” (s. 64), a jak wiadomo reklama i rynek mają swoje prawa, których zadaniem jest mamienie kupujących (tu słuchaczy, wielbicieli, współpracowników i znajomych). Tak więc naprawdę jaki Strawiński był nie wie chyba nikt, albo wiedzą nieliczni, którzy jednak milczą. Ten człowiek, jak na towar przystało potrafił doskonale się sprzedać. Wiedział gdzie i kiedy „pojawić się”, wywołać wokół siebie kontrowersje. Strawiński - genialny skąd inąd człowiek słynął – chyba dla tego zaistnienia – z powielania poglądów innych osób. Wkładając je w swoje usta, z miną niewiniątka, a zarazem pewnego siebie człowieka popisywał się cytatami (uznając je za własne) znanych osób, osób których poglądy pasowały do jego filozofii (w danym momencie – bo Strawiński do stałych osób nie należał). W swojej bibliotece, która liczyła tysiące woluminów z najróżniejszych dziedzin miał przestudiowane i dokładnie wyłuskane to, co kiedyś może się jemu przydać w wymianie zdań z innymi.

Podobnie rzecz się miała z muzyką. Ile jest prawdy w geniuszu muzycznym Igora Strawińskiego nie dowiemy się chyba nigdy (nie chciałabym zostać źle zrozumiana – nie posądzam nikogo o brak talentu i oszustwo, ale między wierszami i z przytaczanych przykładów można talent Strawińskiego odczytać na wiele sposobów). Kolekcjonerzy oraz biografowie, którzy mieli dostęp do biblioteki kompozytora twierdzą, że znaleźć w niej można było wiele analiz dzieł – zarówno współczesnych Strawińskiemu jak i tych z minionych epok. Analiz, które miały (chyba?) na celu dokładne poznanie sposobu, w jaki dzieło powstało. Także wiele książek będących podręcznikami do nauki tworzenia muzyki. Jeśli dołożyć do tego fakt, że Strawiński swoje kompozycje oddawał zawsze na koniec terminu wyznaczonego w kontrakcie (zwykle negocjując jak najdłuższy), uprzednio nie informując ani jak długa będzie muzyka, ani jakich instrumentów użyje można twierdzić, że albo był doskonałym technikiem (niczym czeladnik) albo zwykłym oszustem (istnieje też teoria o zachwycie jego muzyką, przy jednoczesnym braku zrozumienia dla niej). Można jeszcze do tego dodać przechwałki kompozytora na temat tworzonej muzyki, że np. napisał ją w tygodniu poprzedzającym oddanie, albo, że ten akurat utwór miał napisany już kilka lat wcześniej) i wyjdzie z tego przedziwny obraz jego  talentu.

O tym, że Strawiński był pyszny i pewny siebie świadczyć może wiele przykładów – szczególnie tych, w których nie przyjmuje krytyki (np. zwykł wykreślać z rozmów i artykułów prasowych o innych kompozytorach przymiotnik „wielki” przy ich nazwisku), jednocześnie jednak przyznawał się – w wywiadach i programach telewizyjnych do swojej nieśmiałości. Tłumacząc tę sprzeczność mówi się, że to muzyka (Strawińskiego) była pewna siebie, a on zamkniętym w sobie pragmatykiem.

Wracając do zwyczaju komentowania na marginesach wszelkich publikacji – można domniemywać, że jednak skrywał on kompleksy. Igor Strawiński wchodził na wyżyny nie tylko swoich umiejętności twórczych, ale i muzyki w ogóle. Ten uznany za kompozytora wszechczasów twórca miewał też jednak i złe „produkcje” w swoim repertuarze. Takim szczególnym przykładem upadku z wyżyn jest produkcja telewizyjna Potopu, której autor biografii poświęca osobny rozdział. Jednak i to niepowodzenie Strawiński potrafił skrzętnie ukryć w swojej pamięci ignorując porażkę, a nawet przekuć ją na swego rodzaju sukces (nowatorski).

Osobny rozdział stanowi też praca nad dokumentalizacją – czy to za życia kompozytora, kiedy to na przemian godził się i odmawiał udziału w programach telewizyjnych o nim, jak i po śmierci kiedy w jego prywatnym archiwum odkryto setki listów i dziesiątki kartonów ze zbieraną przez lata prasą i innymi dokumentami stanowiącymi o jego chwale. „Jego archiwa potwierdzają, że Strawiński zbierał wszelkie, nawet najdrobniejsze informacje biograficzne. Każdy swój krok widział jako kolejny ruch w stronę namaszczenia przez historię” (s. 417). Dalej możemy dowiedzieć się też, iż zdarzało się jemu niszczyć wcześniej zebrane dokumenty, papiery czy listy, ale i te działania miały jedynie za zadanie kontrolowanie własnego wizerunku. Bowiem (Strawiński) „niemal wszystko co robił, robił celowo” (s. 416).

W tej biografii, niczym w pasjonującej powieści możemy dowiedzieć się też o tym, że Strawiński był wyjątkowo nerwowym człowiekiem. Apodyktyczny w stosunku do dzieci (tylko jeden z trójki synów poszedł śladami ojca – Sulima zawsze ten na drugim planie, gorszy, w cieniu ojca), niewierny żonie, traktujący ją raczej przedmiotowo potrafił również dyrygować ludźmi z nim współpracującymi. Zwykł tak obracać bieg spraw, że nawet podpisujący z nim kontrakty nie zauważali kiedy to on zaczynał dyktować warunki. A on u końca tej swego rodzaju gry czuł się bardziej dowartościowany. Czy to świadczy właśnie o skrywanych kompleksach, czy jednak o naturze oszusta? Tego nie dowiemy się pewnie nawet po lekturze książki Charles’a Josepha. Bo chociaż tą biografią chciał on dotrzeć do prawdy o Strawińskim, oczyścić go z zarzutów, to jednak ograniczenie źródeł, ich wątpliwa czasem prawdziwość mogą pozwolić na domniemania, co do natury Igora Strawińskiego. Tym bardziej, że krętactwo to przeszło na wieloletniego przyjaciela i „adwokata” kompozytora, jego współpracownika Roberta Crafta, który przez lata (i nawet po śmierci Strawińskiego) był - jak pisze Joseph – obrońcą i odtrutką na często jadowite wypowiedzi kompozytora. Niestety, przez ten fakt mydlenia oczu prasie i tłumaczenia słów Strawińskiego Craft pozbawił te słowa autentyczności. Pogubił się, i – przytaczając kolejny raz podsumowanie autora biografii – rozcieńczył je wybierając te, które jego zdaniem nadawały się do publicznej wiadomości.

Mimo wszystko, choć autor zastrzega, że źródła całej prawdy o Igorze Strawińskim nie zostały do końca ujawnione to genialna książka. Nie tylko jako biografia dla zaznajomionych z twórczością Strawińskiego, czy muzyką poważną, ale jako fascynująca powieść o interesującym człowieku i jego bogatym życiu. O gigantycznym talencie, niezależnie od procesu powstawania jego utworów, o tym, który „odcisnął niezatarte piętno na całym stuleciu” (s. 402).

 

Książki będzie można posłuchać w radiowej Dwójce. Więcej informacji TU

 

Cytaty pochodzą z książki.