Strasznie głośno, niesamowicie blisko - J. S. Foer

Są takie książki, które po przeczytaniu zapominamy. Są i takie, które wpadają na chwilę do umysłu, pokręcą się w nim i za chwilę ulatują, ale są też takie, które wpadając zakorzeniają się, nie myśląc ani trochę o wyjściu. Taka jest książka Jonathana Safrana Foer’a Strasznie głośno, niesamowicie blisko. Ta książka całym swoim jestestwem przesiaduje w naszych myślach, począwszy od treści, przez problem, który porusza i bohatera, skończywszy na tak trywialnym aspekcie książki, jak obwoluta (w pierwszym wydaniu rozmyta, magiczna, w drugim filmowa i przerażająca) pozostaje cała w głowie. Jak kamień wrzucony do pudełka, z którego nigdy już nie ma wypaść obija się o inne myśli, inne książki, aby czasem schować się w ciemnym kącie, ale tylko na chwilę. Po tej wychodzi z niego jakby jeszcze większa, jakby obrażona, że na chwilę została zapomniana. Ta książka jest wielkim ciosem, właściwie nie powinno pozwolić się jej czytać. Jej siła rażenia równać może się sile rażenia problemu o jakim mówi.  

Oskar Schell, jedenastolatek z Nowego Jorku to nad wyraz inteligentny chłopiec. Jego analityczny umysł zdaje się nigdy nie spać. Ciągle myśli, liczy, gdyba, analizuje. Zamknięty w sobie żyje w świecie poniekąd magicznym. Poniekąd, bo niestety ciągle to świat realny, pełen zagrożeń, które Oskar usilnie stara się omijać. A dzieje się tak od kiedy tata Oskara wyszedł z domu i nie wrócił, a w tym samym czasie dokonano ataku terrorystycznego na wieże WTC. I choć mama chłopca stara się chronić go przed złem świata, to on wie swoje. Wie to, czego z kolei nie wie mama, bo Oskar jej nie powiedział. Wiadomość na swojej komórce odsłuchuje kilka razy dziennie -choć boli i przyprawia o lęk - jakby ta miała zmienić bieg spraw. Równolegle Oskar poszukuje tajemniczej osoby o nazwisku Black, które znalazł na małej karteczce ukrytej przez tatę, wraz z kluczykiem, który nie pasuje do żadnej dziurki w domu. Absurdalność tych wydarzeń, a szczególnie ich zwieńczenia może wydawać się kompletnie nieprzystającą do wagi problemu, o jakim jest książka J. S. Foer’a. Ale to właśnie ta abstrakcja, w postaci poszukiwań tajemniczego Black’a jest motorem działań małego chłopca i drogą prowadzącą do pogodzenia się z utratą kochanej osoby. Przejściem w stopień dorosłości, i pożegnaniem z magią.  

Ta powieść jest jednocześnie baśnią. Jednym wielkim snem, który mógłby i jednocześnie nie powinien wydarzyć się w rzeczywistości. Dwupłaszczyznowość książki pomaga w odbiorze tragicznej jej strony, otaczając tę straszną jej stronę, niczym puchowa kołdra dobrymi uczynkami, pięknymi słowami i baśniowymi myślami. Na tę kołdrę składają się spotykani przez Oskara ludzie, przypadkowe obrazy, dobre uczynki i gesty. Myślę, że sposób, w jaki Foer przedstawił problem oswajania się dziecka ze śmiercią jest najdoskonalszym z dotychczas mi znanych. I choć Oskar wydaje się pozostawiony sam sobie, z problemem, ze smutkiem i nierozumieniem (bo matka pogrążona w żałobie nie zauważa tego, co dzieje się z jej dzieckiem), to właśnie to odosobnienie, pozwolenie jemu na pełną samodzielność, zarówno w działaniach jak i interpretację problemu pomaga chłopcu lepiej zrozumieć wszystkie wydarzenia.  

I nie wydaje mi się aby zarzucany amerykański sentymentalizm w tym wypadku się potwierdzał. Nie ma w Strasznie głośno … ani amerykańskiej psychoanalizy, ani wątpliwych wydarzeń, nie ma ani grama kiczu w tej przepięknej powieści. Jest za to inne spojrzenie na tamte wydarzenia, wspaniała dziecięca analiza problemów dorosłych ludzi, i coś co uderza. Coś takiego, co powoduje kręcenie głową, coś niewyobrażalnego, jakby na nowo przeżywało się tę nieprawdopodobną chwilę, która nigdy już nie umknie z naszych myśli. W sposób dziecięcy, lekki, powiedziałabym różowy zawoalowane okrucieństwo współczesnego świata. Okrucieństwo, które wydaje się czaić za bohaterem Foer’a na każdym kroku. Strach o dziecko, obawa o to, co się stanie, kiedy do niego dotrze cała prawda. Strach chyba niepotrzebny, bo ten mały ekscentryk to mądry człowieczek, od którego można uczyć się zrozumieć świat.  

W każdym wydaniu książki J. S. Foer’a (mam na myśli polskie wydania, a znane mi są dwa, wydane przez W.A.B w roku 2005 oraz 2012) znajdują się także zdjęcia, jak błyski świadomości, ilustrujące doskonale to, co dzieje się w głowie chłopca. Wrażenie piorunujące ma szczególnie zbiór fotografii znajdujących się na końcu książki, które ułożone w odwrotnej kolejności sprawiają wrażenie, że człowiek wyskakujący z jednego z płonących wieżowców cofa się, wpadając z powrotem w okno (Kiedy je szybko przewracałem, wyglądało to tak, jakby mężczyzna wzbijał się w niebo.). To takie małe marzenie Oskara, który strasznie chciałby, aby tą postacią widoczną na zdjęciach był jego tata.

Właściwie to mogłabym pisać jeszcze długo o tej książce. Nie wiem, czy w ogóle udałoby mi się kiedykolwiek przestać, bo fakt, że czytałam ją strasznie dawno, a ciągle jeszcze, myśląc o niej, wzruszam się nie daje gwarancji, że szybko uleci ona z moich myśli. Właściwie mogę powiedzieć, że to jedna z niewielu książek, których pewnie nigdy nie zapomnę. Chciałabym ją ciągle mieć przy sobie, czerpać energię z fascynującej jej treści, hołubić i nigdy nie dać jej zniknąć ani fizycznie, ani duchowo. Powiedzieć o Strasznie głośno, niesamowicie blisko cudowna, wspaniała to za mało. Przychodzi mi na myśl nieoceniona, ale to określenie i tak jeszcze nie sięga głębi powieści. 

cytat pochodzi z książki